چگونه به روش طبیعی از بارداری پیشگیری کنیم؟
در دنیایی که تکنولوژی‌های پیشرفته پزشکی دسترسی به انواع روش‌های جلوگیری از بارداری را ممکن ساخته، همچنان برخی زوج‌ها ترجیح می‌دهند از راه‌هایی طبیعی‌تر و بدون دخالت مواد شیمیایی یا ابزارهای پزشکی، بارداری را کنترل کنند. دلایل این انتخاب متنوع است؛ برخی از این افراد نگران اثرات جانبی داروهای هورمونی هستند، برخی اعتقادات مذهبی یا فرهنگی خاصی دارند و برخی دیگر صرفاً می‌خواهند ارتباط آگاهانه‌تر و هماهنگ‌تری با بدن خود و شریک‌شان برقرار کنند.
روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری به عنوان راهکارهایی بدون استفاده از دارو، ابزار یا مداخلات خارجی شناخته می‌شوند. این روش‌ها بر پایه‌ی شناخت عمیق از بدن، نظم، دقت و نوعی مراقبت دائمی از سلامت جنسی و تولیدمثلی شکل گرفته‌اند. اما استفاده مؤثر از این روش‌ها، نیاز به آگاهی علمی، خودنظارتی منظم و آموزش کافی دارد. برخلاف تصور رایج، طبیعی بودن به معنای ساده بودن نیست و اجرای صحیح این روش‌ها نیازمند وقت، تمرکز و همکاری دوطرفه است.
در ادامه، مهم‌ترین روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری را به‌صورت دقیق، علمی و کاربردی بررسی می‌کنیم.
آگاهی از زمان باروری؛ ستون اصلی روش‌های طبیعی
تمام روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری بر پایه یک اصل واحد بنا شده‌اند: تشخیص دقیق زمان تخمک‌گذاری و پرهیز از رابطه‌ی جنسی محافظت‌نشده در این بازه‌ی زمانی. در بدن زنان، تنها چند روز در هر چرخه، احتمال باروری بالا است. این دوره شامل چند روز قبل از تخمک‌گذاری و یک تا دو روز پس از آن است؛ چرا که اسپرم‌ها می‌توانند تا ۵ روز در دستگاه تولیدمثلی زن زنده بمانند و تخمک هم حدود ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از آزاد شدن، امکان بارور شدن دارد.
در نتیجه، دانستن زمان دقیق تخمک‌گذاری و برنامه‌ریزی برای پرهیز از رابطه یا استفاده از روش مکمل مانند کاندوم در آن بازه، قلب تپنده‌ی تمام روش‌های طبیعی است. حال ببینیم چگونه می‌توان این بازه‌ی باروری را شناسایی کرد.
روش تقویمی (Calendar Method)
روش تقویمی قدیمی‌ترین و ساده‌ترین تکنیک طبیعی برای پیشگیری از بارداری است. در این روش، فرد چرخه‌های قاعدگی خود را به‌صورت دقیق و منظم در تقویم ثبت می‌کند تا بتواند روزهای باروری خود را تخمین بزند. این تخمین معمولاً بر اساس میانگین چرخه‌های شش تا دوازده ماه گذشته صورت می‌گیرد. برای مثال، اگر یک زن چرخه‌ای ۲۸ روزه داشته باشد، احتمالاً تخمک‌گذاری او در حدود روز چهاردهم اتفاق می‌افتد، و بنابراین روزهای ۱۰ تا ۱۷ را باید به عنوان روزهای پرخطر برای بارداری در نظر بگیرد.
اما نکته مهم این است که چرخه‌ی قاعدگی در بسیاری از زنان کاملاً منظم نیست، و حتی در زنان با نظم بالا نیز ممکن است گاهی به دلایل مختلف (استرس، بیماری، تغییرات وزنی، سفر و…) دچار نوسان شود. بنابراین، استفاده صرف از روش تقویمی می‌تواند با ریسک بالایی همراه باشد، مگر آن‌که با روش‌های دیگر ترکیب شود.
این روش بیشتر مناسب افرادی است که شناخت خوبی از بدن خود دارند و آماده‌اند با دقت بالا، چرخه‌ها را دنبال و ثبت کنند. زوج‌هایی که تصمیم دارند به صورت طبیعی پیشگیری کنند، باید صبور باشند و برای چند ماه متوالی این محاسبات را انجام دهند تا الگویی قابل‌اعتماد به‌دست آورند.
روش دمای پایه بدن (Basal Body Temperature – BBT)
روش BBT یکی از دقیق‌ترین روش‌های فیزیولوژیک برای شناسایی زمان تخمک‌گذاری است. در این روش، زن هر روز صبح پیش از برخاستن از رختخواب، دمای بدن خود را با دماسنج مخصوص اندازه‌گیری می‌کند. دمای بدن در طول فاز فولیکولی چرخه قاعدگی (پیش از تخمک‌گذاری) پایین‌تر است و درست پس از تخمک‌گذاری، به دلیل افزایش سطح هورمون پروژسترون، دما به‌طور محسوس و قابل‌اندازه‌گیری (حدود ۰.۳ تا ۰.۵ درجه سانتی‌گراد) افزایش می‌یابد.
برای استفاده مؤثر از این روش، فرد باید حداقل سه ماه متوالی دمای بدن خود را روزانه ثبت کرده و نمودار ترسیم کند. این کار نیازمند تعهد، دقت بالا و پرهیز از عواملی است که ممکن است دمای بدن را به‌طور کاذب تغییر دهند؛ مثل بیماری، کم‌خوابی، مصرف الکل یا سفرهای زمانی.
وقتی الگویی پایدار شناسایی شد، فرد می‌تواند تخمین بزند چه زمانی تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد و بر آن اساس، زمان‌هایی که باید از رابطه پرهیز کرد یا از کاندوم استفاده کرد را مشخص نماید.
روش مخاط دهانه رحم (Cervical Mucus Method)
مخاط دهانه رحم یا ترشحات واژن یکی دیگر از نشانه‌های کلیدی برای شناسایی زمان باروری است. در طول چرخه قاعدگی، کیفیت و کمیت این ترشحات تغییر می‌کند و این تغییرات می‌توانند شاخصی طبیعی و دقیق برای شناسایی تخمک‌گذاری باشند.
در روزهای ابتدایی پس از قاعدگی، معمولاً ترشحی وجود ندارد یا بسیار خشک و غلیظ است. اما هرچه به تخمک‌گذاری نزدیک‌تر می‌شویم، مخاط شفاف، لغزنده، کش‌دار و شبیه سفیده تخم‌مرغ خام می‌شود؛ این نوع ترشح، محیطی ایده‌آل برای حرکت اسپرم به سمت تخمک فراهم می‌کند. پس از تخمک‌گذاری، ترشحات دوباره غلیظ و چسبناک می‌شوند.
برای استفاده از این روش، فرد باید روزانه و به‌طور منظم، مخاط را بررسی کند و تغییرات آن را یادداشت نماید. این روش، اگر به‌درستی انجام شود، دقت بالایی دارد اما نیازمند آموزش دقیق، تمرین و توجه مستمر است.
روش ترکیبی یا آگاهی باروری (Symptothermal Method)
روش آگاهی باروری در واقع ترکیبی از روش‌های تقویمی، BBT و مخاط دهانه رحم است. این روش جامع‌ترین و دقیق‌ترین روش طبیعی برای جلوگیری از بارداری به شمار می‌رود؛ زیرا با بررسی چندین نشانه‌ی فیزیولوژیکی به‌صورت همزمان، احتمال خطا کاهش می‌یابد.
در این رویکرد، فرد چرخه قاعدگی را ثبت می‌کند، دمای پایه بدن را اندازه می‌گیرد، مخاط دهانه رحم را بررسی می‌نماید و حتی علائم دیگری مانند درد خفیف تخمک‌گذاری، حساسیت پستان یا تغییرات خلقی را نیز دنبال می‌کند. تمام این اطلاعات در کنار هم به او کمک می‌کنند زمان دقیق تخمک‌گذاری و باروری را شناسایی کند و به‌صورت دقیق‌تری برای پرهیز از بارداری تصمیم بگیرد.
اجرای صحیح این روش مستلزم آموزش و تمرین است و معمولاً در دوره‌های آگاهی از باروری توسط ماماها یا مشاوران سلامت آموزش داده می‌شود.
روش خروج (Withdrawal – Coitus Interruptus)
یکی از رایج‌ترین اما پرریسک‌ترین روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری، روش خروج یا انزال خارج از واژن است. در این روش، مرد پیش از انزال، آلت تناسلی را از واژن خارج می‌کند تا مایع منی وارد دستگاه تناسلی زن نشود.
هرچند در نگاه اول ساده و بدون هزینه به نظر می‌رسد، اما این روش یکی از کم‌اثرترین راه‌هاست؛ زیرا کنترل کامل انزال برای بسیاری از مردان دشوار است و در برخی موارد، پیش‌ماده‌ی منی نیز می‌تواند حاوی اسپرم باشد. همچنین به‌دلیل نبود محافظت در برابر بیماری‌های مقاربتی، این روش در روابطی که ریسک بیماری وجود دارد اصلاً توصیه نمی‌شود.
جمع‌بندی نهایی؛ آیا روش‌های طبیعی واقعاً جواب می‌دهند؟
پیشگیری طبیعی از بارداری، بر خلاف ظاهر ساده‌اش، نیاز به دانش، نظم، خودآگاهی و مشارکت کامل زوجین دارد. این روش‌ها اگر به‌درستی آموزش داده شوند و به‌طور مداوم و دقیق پیگیری گردند، می‌توانند تا ۹۵٪ کارایی داشته باشند. اما کوچک‌ترین خطا، بی‌نظمی یا بی‌توجهی می‌تواند منجر به بارداری ناخواسته شود.
بنابراین، این روش‌ها برای همه افراد مناسب نیستند. برای زوج‌هایی که در ابتدای رابطه هستند، یا آن‌هایی که بارداری ناخواسته برای‌شان پیامدهای سنگینی دارد، بهتر است ابتدا از روش‌های مکمل مانند کاندوم در کنار روش طبیعی استفاده کنند. در نهایت، بهترین انتخاب، تصمیمی است که بر پایه اطلاعات کامل، مشاوره علمی و درک دقیق از بدن و شرایط زندگی گرفته شده باشد.
اگر شما هم به روش‌های طبیعی علاقه‌مندید، توصیه می‌شود حتماً با یک متخصص زنان یا مشاور سلامت باروری گفت‌وگو کرده و در مورد مناسب‌ترین روش برای خودتان آموزش ببینید. روش طبیعی فقط یک سبک جلوگیری نیست؛ بلکه یک سبک زندگی آگاهانه و مسئولانه است.
